به طور کلی در جهان و به خصوص در ایران، جمعیت سالمندان و افراد میانسال در حال افزایش میباشد. طبق اطلاعات منتشر شده از پژوهشکده آمار ایران، جمعیت ایران تا سال 1430 به حدود 101 میلیون نفر خواهد رسید. جمعیت افراد میانسال (30 تا 64 سال) و سالمند (65 سال و بیش از آن) به ترتیب در حدود 5/47 درصد و 11 درصد تا سال 1415 افزایش پیدا خواهد کرد. این در حالی است که جمعیت زیر 15 سال به حدود 20 درصد کاهش پیدا کرده و سهم جمعیت جوان نیز تنها 22 درصد خواهد بود.
با توجه به این موضوع میتوان گفت ساختار کاملاً جوان هرم سنی در ایران، در سالهای بعد به ساختار سالخورده تغییر پیدا خواهد کرد. در راستای حرکت به سمت سالخوردگی کشور ایران و به خصوص تهران، باید اقداماتی با رویکرد رفع نیازهای ویژه سالمندان صورت گیرد.
در حوزه املاک و مستغلات، رفع این نیازها با طراحی و اختصاص فضاهایی به کانسپت سلامت انجام میشود. این کانسپتها به صورت اقامتگاهها و مجتمع های مسکونی با ارائه خدمات به سالمندان و یا دهکده های سلامت با بخشهای مختلف درمانی، اقامتی و تفریحی شکل میگیرند. در این مقاله به بررسی مجتمع های مسکونی مجهز برای سکونت سالمندان پرداخته شده است.
مفهوم کانسپت اقامتگاه با تسهیلات حمایتی (Assisted living) و اقامتگاه های مستقل
اقامتگاه های مستقل و اقامتگاه هایی با تسهیلات حمایتی از متداول ترین مراکز زندگی سالمندان در کشورهای توسعه یافته میباشد. در دنیای مدرن امروزی، نیازی نیست سالمندان در محیطی تحت نظارت و کم تحرک ساکن باشند، بلکه در صورت سالم و فعال بودن باید بتوانند از امکانات مختلف و متنوع ورزشی، تفریحی، سلامت استفاده کرده تا سبک زندگی و کیفیت زندگی مطلوبی را حفظ نمایند. این افراد نسبت به نسل های گذشته پرتحرک تر بوده و میتوانند تا سالهای زیادی از عمر خود را سالم بمانند. با این حال زندگی در دنیای مدرن امروز تا حدی زندگی را برای این افراد با چالش مواجه خواهد کرد. از طرفی گروه دیگری از سالمندان نیز هستند که به دلیل کهولت سن یا معلولیت، توان زندگی کاملاً مستقل را نداشته و برای انجام فعالیتهای روزمره خود همچون تهیه غذا، استحمام، پوشیدن لباس، مصرف دارو، ملاقات با پزشک و مواردی از این دست نیاز به کمک دارند.
در مورد سالمندان باید این موضوع را در نظر داشت که این افراد نیاز به محیطی امن و مستقل داشته و در عین حال ایجاد احساس آرامش، تندرستی، زیبایی، کسب تجربه های جدید و ارائه خدمات پزشکی نیز ضروری میباشد. در سال های اخیر در کشورهای مختلف دنیا فارغ از خانه های سالمندان، مجتمعهای مسکونی مجهزشده با هدف ارائه خدمات به سالمندان طراحی و احداث شده است. این مجتمعهای مسکونی با توجه به نوع مخاطبین و بررسی نیازهای آنها، خدمات مختلفی را ارائه میدهند. این مجموعه ها امکان زندگی مستقل برای این افراد در کنار استفاده از خدمات مختلف را فراهم کرده است.
نوع مخاطبین و خدمات ارائه شده در اقامتگاه هایی با تسهیلات حمایتی
در اقامتگاه های حمایتی، کمک و مراقبت های موجود به صورت شبانه روزی میباشد. مهمترین ویژگی این مراکز ارائه خدمات پزشکی، پشتیبانی و امنیت شخصی به صورت 24 ساعته است. در این مراکز، ساکنین برای فعالیتهای زندگی روزمره از جمله پوشیدن لباس، نظافت، استحمام، جابجایی و مدیریت دارو مورد حمایت و کمک قرار میگیرند. اگرچه اقامتگاههایی که تسهیلات کمکی دارند، برای افراد مسن مبتلا به بیماریهای روحی یا جسمی جدی مراقبتهای عملی انجام نمیدهند، ولی در بیشتر آنها کارکنان ۲۴ ساعته آماده کمکرسانی هستند. لازم به ذکر است که این اقامتگاه ها برای افرادی که نیاز به مراقبت پزشکی شبانه روزی دارند، مناسب نمی باشد. در واقع این مراکز برای افرادی مناسب بوده که میخواهند استقلال خود را حفظ کرده و در عین حال به پشتیبانی و حمایت برای انجام امور روزمره خود نیاز دارند.
امکانات ارائه شده در این اقامتگاه ها به صورتی است که علاوه بر تأمین نیاز افراد، محیطی مستقل و شخصی سازی شده نیز فراهم شده تا مراجعین بتوانند آزادانه فعالیتهای روزمره خود را انجام دهند. فضای اقامت در این مجموعه ها به صورت واحدهایی مستقل با آشپزخانهای کوچک بوده و در مواردی به سالمندان اتاق مشترک با سایرین نیز تعلق میگیرد. در اغلب این مجتمع ها سالن غذاخوری و محوطه برای انجام فعالیتهای اجتماعی و تفریحی به صورت مشترک طراحی شده است.
با توجه ارائه خدمات پزشکی و درمانی به سالمندان ساکن در اقامتگاه های حمایتی، طراحی ساختمان و واحدهای مسکونی در این مجموعه ها با در نظر گرفتن تجهیزات مورد نیاز این افراد صورت میگیرد. از جمله این تجهیزات میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
- سیستمهای هشدار برای مواقع اضطراری
- تجهیز سرویس های بهداشتی و حمام (بالابر صندلی، وان یا دوش بدون پله، نصب میله کنار دیوار برای جابجایی سالمند، کفپوش های ضد لغزش)
- رمپ برای تمام ورودی های دارای پله
- روشنایی کافی به خصوص برای شب
- نرده های محکم در امتداد راه پله ها
- بالابر در کنار پله برای مکانهای چند طبقه
- سیستم ایمنی خاموش کننده خودکار برای لوازم آشپزخانه
نوع مخاطبین و خدمات ارائه شده در اقامتگاه های مستقل
مخاطبین این اقامتگاه ها سالمندان سالم و فعال میباشند. این افراد بیشتر به فعالیتهای اجتماعی، سکونت در محیطی امن و مستقل نیاز دارند. در این نوع اقامتگاه ها خدمات پزشکی و پرستاری ارائه نشده اما خدمات مربوط به امور خانهداری، خشکشویی، تعمیر و نگهداری ارائه میشود.
اقامتگاه های مستقل اغلب به صورت شهرک های مسکونی طراحی شده و دارای امکاناتی همچون رستوران، استخر و سایر فضاهای مشترک میباشد. از دیگر سرگرمی ها و تفریحات ارائه شده در این مجموعه ها میتوان به برگزاری رویدادهای سینمایی، کلوپ های کتاب یا برنامه های باغبانی، برنامه های ورزشی و تناسب اندام و طراحی مسیرهای پیاده روی اشاره کرد. علاوه بر این، امکاناتی مانند کافیشاپ، استودیوهای مهارتی و هنری، خدمات حمل ونقل برای ویزیت پزشک، سفر یا خرید نیز ارائه میشود.
دسته بندی اقامتگاه های سالمندان بر اساس نوع خدمات قابل ارائه
این اقامتگاه ها با توجه به نوع نیاز مخاطبین و خدمات قابل ارائه به 5 سطح دسته بندی شده اند.
- سطح یک (بدون نیاز به کمک): ساکنین این مرکز نسبتاً سالم و بدون هیچ عارضه جدی بوده و نیاز به حمایت پزشکی پیشرفته ندارند. معمولاً این افراد برای استفاده از خدمات حمایتی و داشتن فضایی مستقل برای زندگی به این مراکز مراجعه کردهاند.
- سطح دو (نیاز به حداقل کمک): افراد ساکن در این مجموعه ها اغلب فعالیتهای روزمره را به تنهایی انجام داده اما برای انجام کارها نیاز به یادآوری دارند. اغلب خدمات ارائه شده در این مراکز مربوط به امور خانه داری و ایجاد انگیزه در افراد برای مشارکت در فعالیت های اجتماعی و تفریحی میباشد.
- سطح سه (نیاز به سطح پایینی از کمک): سالمندان در این سطح برای انجام فعالیتهای روزمره نیاز به یادآوری داشته و معمولاً در موقعیت های اضطراری یا روبدادهای غیرمنتظره با مشکل مواجه خواهند شد. خدمات پشتیبانی در این سطح کمی بیشتر از سطح دو میباشد.
- سطح چهار (نیاز به سطح متوسطی از کمک): در سطح چهار، سالمندان برای انجام فعالیتهایی همچون استحمام، پوشیدن لباس و نظافت به کمک نیاز دارند. همچنین ممکن است برخی افراد در این سطح نیاز به کمکهایی برای تهیه غذا و مصرف دارو داشته باشند. با توجه به عوارض ناشی از بیماری و اختلالات حافظه در این افراد، ارائه خدمات حمایتی و ایجاد مشارکت در فعالیتها برای درگیر بودن حافظه آنها ضروری میباشد.
- سطح پنج (نیاز به سطح بالا و کاملی از کمک): در این سطح مراقبتها و حمایت های همه جانبه برای افراد در نظر گرفته میشود. ارزیابی های پزشکی مکرر صورت گرفته و فعالیتها و مشارکت های اجتماعی باید با حمایت عملی صورت گیرد.
سطح 1 و 2 این مراکز، در دامنه خدمات اقامتگاه های مستقل، سطح 3 و 4 در دامنه خدمات اقامتگاه های حمایتی با تسهیلات محدوده و سطح 5 مربوط به خانه های سالمندان با خدمات پرستاری حرفه ای و مستمر میباشد.
